Żar nad Hronem (słow. Žiar nad Hronom, do 1927 Svätý Kríž, do 1955 Svätý Kríž nad Hronom, niem. Heiligenkreuz [an der Gran], węg. Garamszentkereszt, do 1888 Barsszentkereszt, dawniej także Szentkereszt) – miasto powiatowe (od 1960 r.) w środkowej Słowacji, w kraju bańskobystrzyckim, położone po obu stronach Hronu w północno-wschodniej części Kotliny Żarskiej. W 2011 roku liczyło około 19,9 tys. mieszkańców.
Tereny miasta zasiedlone były już w epoce prehistorycznej: wykopaliska przyniosły znaleziska z okresu kultury halsztackiej i lateńskiej. Jako wieś wspominany był Żar nad Hronem już w 1075 r., kiedy należał do arcybiskupstwa ostrzyhomskiego i pobierano w nim myto. W 1237 wzmiankowany jako Cristur – Krzyż Pana. Od 1246 r. rozwijał się jako miasteczko, będące ośrodkiem arcybiskupiego państwa feudalnego, obejmującego 15 okolicznych wsi. W 1776 r. majątek ten przypadł nowo utworzonemu biskupstwu bańskobystrzyckiemu. W wiekach XVII i XVIII dość intensywnie rozwijało się rzemiosło.
W czasie słowackiego powstania narodowego aktywny ośrodek organizacyjny i dowódczy. Mieściło się tu dowództwo 1 czechosłowackiej brygady powietrznodesantowej im. kpt. Nalepki i oddziału partyzantów francuskich. Pod koniec września 1944 r. w okolicy miasta powstańcy toczyli ciężkie boje z faszystami. Po zajęciu miasta przez Niemców utworzyli oni na jego terenie obóz jeniecki. Armia Czerwona oswobodziła miasto od okupantów 31 marca 1945 r. Dziś Żar nad Hronem jest miastem przemysłowym. Największym zakładem jest jedyna na Słowacji huta aluminium Slovalco (dawniej Zakład im. Słowackiego Powstania Narodowego SA), która w 2006 roku zatrudniała 627 pracowników. Poza tym zakłady przemysłu spożywczego, zakłady remontowe pojazdów samochodowych i in.
Do dawnego miasta zostały włączone również dawne wsie: Horné Opatovce, Ladomerská Vieska, Lutila i Šašovské Podhradie.
